Τι συμβαίνει με τους άντρες;

Τι συμβαίνει με τους άνδρες;

Σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, οι στατιστικές είναι ανησυχητικές: όλο και περισσότεροι άνδρες εγκαταλείπουν το εργατικό δυναμικό, πεθαίνουν από υπερβολική δόση ναρκωτικών, κατάχρηση αλκοόλ ή αυτοκτονία.

Το φαινόμενο των “θανάτων από απόγνωση” πλήττει κυρίως τους άνδρες. Η επιδημία των οπιοειδών στις ΗΠΑ επηρεάζει κυρίως τους άνδρες. Η άνοδος της ακροδεξιάς σε πολλές χώρες καθοδηγείται σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες. Η ανάδυση ενός νέου, ακραίου μισογυνισμού που προωθείται από διαδικτυακούς επηρεαστές και τσαρλατάνους εξαπλώνεται κυρίως μεταξύ ευάλωτων νεότερων ανδρών.

Αυτό σηματοδοτεί πρόβλημα; Ναι, και μάλιστα σημαντικό, σύμφωνα με τον Richard Reeves του Ινστιτούτου Brookings, ο οποίος έγραψε ένα διορατικό βιβλίο για το θέμα.

Στο βιβλίο “Of Boys and Men”, ο Reeves εξηγεί πώς οι ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών και η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών έχουν οδηγήσει σε μια “χαμένη γενιά” ανδρών που φαίνεται να έχουν χάσει τον δρόμο τους.

Το βασικό επιχείρημα του Reeves είναι ότι, ενώ ο ρόλος της γυναίκας επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει την οικονομική κάλυψη της οικογένειας εκτός από τη φροντίδα, ο ρόλος του άνδρα, ο οποίος περιελάμβανε την οικονομική κάλυψη, δεν επεκτάθηκε ώστε να ενσωματώσει τη φροντίδα.

Ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια και την κοινωνία αναβαθμίστηκε, λέει, αλλά ο ρόλος του άνδρα μειώθηκε. Οι άνδρες προηγουμένως γνώριζαν ότι ήταν οι τροφοδότες της οικογένειας, κατανοούσαν το καθήκον και τον ρόλο τους ως μέρος της ταυτότητάς τους. Τώρα, όμως, δεν είναι πλέον οι μοναδικοί τροφοδότες.

Οι γυναίκες μπορούν εύκολα να προσφέρουν επίσης (στις ΗΠΑ, το 41% των νοικοκυριών υποστηρίζονται οικονομικά κυρίως από γυναίκες). Έτσι, υποστηρίζει ο Reeves, ο ανδρικός ρόλος δεν συμπληρώθηκε από κάτι άλλο, αφήνοντάς τον διφορούμενο. Αυτό το κενό βρίσκεται στον πυρήνα των περισσότερων φαινομένων που σήμερα ονομάζονται “τοξικός ανδρισμός”.

Η παραδοσιακή οικογένεια ήταν ένα επιτυχημένο μοντέλο επειδή είχε σαφή κατανομή ευθυνών. Το ζήτημα ήταν ότι αυτό προέκυπτε με την επιβολή της απόλυτης εξάρτησης των γυναικών από τους συζύγους τους, οι οποίοι είχαν το μονοπώλιο της οικονομικής δύναμης (και συνεπώς την ελευθερία να φύγουν).

Ταυτόχρονα -ένα σημείο που σπάνια τονίζεται- το παραδοσιακό οικογενειακό μοντέλο περιόριζε επίσης τους άνδρες σε έναν άκαμπτο και ασφυκτικό ρόλο και τρόπο σχέσης με την οικογένεια και τα παιδιά.

Σε κάθε περίπτωση, μετά από αγώνες και επαναστάσεις, το μοντέλο αυτό κατέρρευσε. Δεν υφίσταται πλέον ως δεδομένο στον ανεπτυγμένο κόσμο και φθίνει ραγδαία και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνδρες δεν έχουν αντικαταστήσει αυτή την προηγούμενη, αυστηρά καθορισμένη ταυτότητα με κάτι άλλο.

Ο Reeves αναλύει διάφορες εκδηλώσεις της εξελισσόμενης κοινωνικής αλλαγής, ιδίως στην εκπαίδευση και την εργασία, όπου υπάρχουν δύο χάσματα – ένα που κλείνει και ένα που ανοίγει.

Παρέχει εκτενή στοιχεία για το πώς τα αγόρια υπολείπονται των κοριτσιών σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, με το χάσμα επιδόσεων να διευρύνεται.

Παράλληλα, στον εργασιακό χώρο, ενώ το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων (που οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στη μητρότητα) και η υποεκπροσώπηση των γυναικών σε διάφορους τομείς και στην ηγεσία εξακολουθούν να υφίστανται, οι διαφορές αυτές σταδιακά μειώνονται.

Η κατεύθυνση της τάσης έχει σημασία. Τα κορίτσια μεγαλώνουν σε έναν κόσμο όπου θα έχουν περισσότερες ευκαιρίες από τις μητέρες τους, αλλά τα αγόρια μεγαλώνουν πιστεύοντας ότι θα έχουν λιγότερη δύναμη, αυτονομία και προοπτικές από τους πατέρες τους.

Η κατάρρευση της πατριαρχίας και η είσοδος των γυναικών στο εργατικό δυναμικό ήταν, φυσικά, ένας κοινωνικός και οικονομικός θρίαμβος για την ανθρωπότητα, με θεαματικά ευεργετικά αποτελέσματα για όλους.

Σχεδόν όλη η οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων 50 ετών μπορεί να αποδοθεί στην ένταξη των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Όλες οι αυξήσεις του εισοδήματος των νοικοκυριών από το 1970 και μετά οφείλονται αποκλειστικά στην απασχόληση των γυναικών (τα εισοδήματα των ανδρών ουσιαστικά μειώθηκαν κατά την περίοδο αυτή). Εάν σήμερα εργάζονταν τόσες γυναίκες στις ΗΠΑ όσες το 1970, η αμερικανική οικονομία θα ήταν κατά 2 τρισεκατομμύρια δολάρια μικρότερη.

Αυτή η δραματική μετατόπιση, ωστόσο, είχε και ακούσιες παρενέργειες. “Μια από τις μεγάλες αποκαλύψεις του φεμινιστικού κινήματος”, γράφει η Reeves, “είναι ότι οι άνδρες χρειάζονταν τις γυναίκες τους περισσότερο από ό,τι οι γυναίκες τους άνδρες τους”.

Πράγματι, στην εποχή μας, οι γυναίκες δεν χρειάζονται πλέον απαραίτητα έναν σύζυγο για να ζήσουν μια ολοκληρωμένη ζωή, αλλά όπως αποδεικνύεται, το αντίστροφο δεν ισχύει εξίσου. Οι ανύπαντροι άνδρες έχουν χειρότερη υγεία, χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό και ασθενέστερα κοινωνικά δίκτυα (λιγότεροι φίλοι και κοινωνικές σχέσεις). Σε έρευνα του 2016, το 47% των γυναικών συμφώνησε ότι “το να είμαι παντρεμένη είναι πολύ σημαντικό για μένα”. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνδρες ήταν 58%.

Οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους άνδρες να ξεκινήσουν το διαζύγιο και, συνολικά, εμφανίζονται πολύ πιο αυτάρκεις και ανθεκτικές απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις.
Το 2017, το Ινστιτούτο Ερευνών Pew διεξήγαγε μια μελέτη που προκάλεσε προβληματισμό, ρωτώντας τους συμμετέχοντες: “Τι σας δίνει νόημα και ικανοποίηση στη ζωή σας;” Οι απαντήσεις ήταν αποκαλυπτικές, καταδεικνύοντας ότι οι γυναίκες (τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο) αντλούν νόημα από ένα πιο ποικίλο φάσμα πηγών. Είναι πολύπλευρα, σύνθετα όντα που ενσαρκώνουν ταυτόχρονα πολλαπλές ταυτότητες, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη ανθεκτικότητα.

Η μελέτη διαπίστωσε ότι αν μια γυναίκα έχει μια κακή μέρα στη δουλειά, αυτό δεν τη ρίχνει απαραίτητα, καθώς μπορεί να βρει ικανοποίηση σε ένα παραγωγικό απόγευμα στο σπίτι με τα παιδιά της. Αντίθετα, οι άνδρες τείνουν να είναι πιο μονοδιάστατες προσωπικότητες, γεγονός που τους καθιστά πολύ πιο ευάλωτους. Αν ένας άνδρας χάσει τη δουλειά του, για παράδειγμα, μπορεί να επιφέρει ένα καταστροφικό, ίσως ανεπανόρθωτο, πλήγμα στην αίσθηση της ταυτότητάς του.

Το βιβλίο διερευνά πιθανές λύσεις για τους άνδρες στη σύγχρονη εποχή μας. Ο συγγραφέας ασκεί κριτική σε αυτό που αναγνωρίζει ως ιδεολογικά άκρα: τη “δεξιά” προσέγγιση που επιχειρεί να γυρίσει πίσω το χρόνο, υποβιβάζοντας τις γυναίκες στην κουζίνα και τους άνδρες στους παραδοσιακούς ρόλους του “οικογενειάρχη” – μια αντίληψη που θεωρεί όχι μόνο κωμικοτραγικά ουτοπική και ανέφικτη, αλλά και καταστροφική για την παγκόσμια οικονομία και την κοινωνική συνοχή. Στο άλλο άκρο του φάσματος, καταδικάζει την αδιαφορία ορισμένων υπέρμαχων των δικαιωμάτων και φεμινιστριών που απορρίπτουν το ζήτημα, λέγοντας: “Οι άνδρες είχαν τον τρόπο τους για αιώνες- δεν θα έπρεπε να διαμαρτύρονται τώρα”. Ενώ αυτή η προοπτική έχει κάποια εγκυρότητα, παραβλέπει θεσμικά προβλήματα που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν για να διευκολυνθεί η μετάβαση.

Η συγγραφέας αμφισβητεί επίσης τον όρο “τοξικός ανδρισμός”, υποστηρίζοντας ότι στέλνει το μήνυμα στα αγόρια και τους άνδρες ότι υπάρχει κάτι εγγενώς λάθος με αυτούς – ότι είναι προβληματικά όντα που φταίνε, ακόμη και για θεσμικά ζητήματα. Ωστόσο, διευκρινίζει ότι δεν είναι η ίδια η αρρενωπότητα που είναι τοξική, αλλά μάλλον η “ανδρόσφαιρα” – το διαδικτυακό σύμπαν των influencers, των ακροδεξιών πολιτικών προσώπων και άλλων τσαρλατάνων που εκμεταλλεύονται τους ευάλωτους άνδρες, πουλώντας τους συμπληρώματα διατροφής, εισιτήρια σεμιναρίων ή ζητώντας την ψήφο τους.

Στην πραγματικότητα, υποστηρίζει ο συγγραφέας, οι πρακτικές λύσεις έχουν κυρίως θεσμικό και κοινωνικό χαρακτήρα. Έρευνες έχουν δείξει, για παράδειγμα, ότι τα αγόρια ανταποκρίνονται πιο θετικά σε άνδρες δασκάλους (ενώ τα κορίτσια έχουν εξίσου καλές επιδόσεις ανεξάρτητα από το φύλο του δασκάλου). Κατά συνέπεια, προτείνει κίνητρα για την ενθάρρυνση περισσότερων ανδρών να εισέλθουν στον τομέα της εκπαίδευσης. Επιπλέον, προτείνει κίνητρα για μεγαλύτερη συμμετοχή ανδρών σε υποεκπροσωπούμενους τομείς, όπως οι υπηρεσίες φροντίδας και οι ανθρωπιστικές επιστήμες – επαγγέλματα με πολλά υποσχόμενο μέλλον (λιγότερο ευάλωτα σε τεχνολογικές διαταραχές από ό,τι οι τεχνικοί τομείς) και υψηλή ζήτηση, ιδίως στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και της φροντίδας, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός γερνάει.

Ο συγγραφέας προτείνει επίσης ένα κάπως αμφιλεγόμενο μέτρο: να επιτραπεί στα αγόρια να ξεκινούν το σχολείο ένα χρόνο αργότερα από τα κορίτσια, καθώς οι καλά τεκμηριωμένες διαφορές στους ρυθμούς ανάπτυξης του εγκεφάλου σημαίνουν ότι τα αγόρια συχνά υστερούν σημαντικά από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου.

Πέρα από τις θεσμικές παρεμβάσεις, τις ποσοστώσεις και παρόμοια μέτρα, το βασικό μήνυμα του βιβλίου προς τους άνδρες αναγνώστες που ανησυχούν για το δικό τους μέλλον και το μέλλον των γιων τους σε έναν κόσμο που φαίνεται να τους χρειάζεται λιγότερο είναι το εξής: αντικαταστήστε την παρωχημένη ταυτότητα του “άνδρα τροφοδότη-προστάτη” με μια πιο σχετική, πολύτιμη και βαθιά – αυτή του πατέρα.

Ο συγγραφέας υπογραμμίζει με στοιχεία την καθοριστική σημασία του ρόλου του πατέρα στην ανάπτυξη του παιδιού. Τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας για τα παιδιά που δεν έχουν το όνομα του πατέρα στο πιστοποιητικό γέννησής τους είναι διπλάσια. Τα τρίχρονα παιδιά που ζουν με τους πατέρες τους παρουσιάζουν μεγαλύτερες γνωστικές ικανότητες.

Είναι κρίσιμο ότι η αξία της πατρότητας δεν έχει καμία σχέση με τον παραδοσιακό ρόλο του “βιοπαλαιστή” πατέρα που προσφέρει οικονομικά αλλά περνάει λίγο χρόνο με το παιδί του και δεν έχει αλλάξει ποτέ πάνα. “Οι πατέρες”, αναφέρει ο συγγραφέας, “είναι πρότυπα, αναθρεπτικοί παράγοντες, δάσκαλοι, οδηγοί – παίζουν πολλαπλούς ρόλους που πολλοί σύγχρονοι άνδρες αρνούνται (ή δεν ξέρουν πώς) να ενστερνιστούν”.